Sud-Americapi quechua llaqtam hatun llaqta, paykunam kachkan Perú, Ecuador, Bolivia, Chile hinaspa Argentinapi.
Paykunaqa yachanku mastaqa alto chirinan llaqtachakunapim. Paykunam sutichakunku quechua runawan rimasqankuñataqmi “runa simi” kunan punchawkunapiqa chunka (10) wara-waranqa quechuakunam kachkan, kachkantaqmi huk rikchaq rimayniyoqkunapas.
Quechua llaqtaqa hatun imperiom karqa. Siglo 15 watapim españolkuna conquistarunankama. Chaynataqmi Europa llaqtamanta mana reqsisqa onquykunatapas apamurqaku chaymi chay onqoywan waranqantin quechuakuna wañurqaku. Maqaspataqmi servichikuqku, chaynataqmi wañunankukama llamkachirqaku yarqaymanta ñakarichispa.
Kunan punchawkunapas, hinallan quechuakunaqa hatun llaqta kanku. Wakin quechua rimaykunamantapas achka rimaqkunaqa kanku quechua Ayacuchuwan, quechua Cuzcom. Kay iskay rimayninkupim, Chuya Qellqaqa tikrasqaña kachkan. Sierra llaqtakunapiqa achkam iglesiakunaqa kachkan.